18.06.2025

Tajemnica lekarska w procesie karnym – praktyka adwokacka 

W postępowaniu karnym tajemnica lekarska stanowi jedną z tzw. tajemnic zawodowych (obok np. tajemnicy adwokackiej – która jednak różnic się od tajemnicy lekraskiej), które mogą być powodem odmowy zeznań lub udzielenia informacji organom procesowym. Lekarz (a także inni pracownicy medyczni) co do zasady jest zobowiązany do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu, również w postępowaniu karnym.

Podstawa prawna to: art. 180 § 1 i § 2 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.), art. 266 § 1 Kodeksu karnego, art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, art. 13 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Lekarz może być przesłuchiwany co do faktów objętych tajemnicą zawodową tylko wtedy, gdy sąd (lub w postępowaniu przygotowawczym – prokurator) zwolni go z obowiązku zachowania tej tajemnicy.

Sąd (a w postępowaniu przygotowawczym – prokurator za zgodą sądu) może zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej, jeżeli jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności nie mogą być ustalone na innej drodze.

Zwolnienie jest środkiem wyjątkowym, jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje konieczność uzyskania danych dla celów postępowania karnego, i gdy nie ma innej możliwości ustalenia tych okoliczności.

Lekarz nie ma prawa samodzielnie decydować o zakresie zwolnienia – powinien ściśle stosować się do decyzji organu procesowego.

Zwolnienie z tajemnicy lekarskiej powinno być stosowane oszczędnie i wyjątkowo (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2009 r., I KZP 23/09). Interes wymiaru sprawiedliwości musi być nadrzędny wobec interesu zachowania tajemnicy.

Z praktyki Kancelarii Adwokackiej 

Zażalenie Kancelarii okazało się zasadne.

Skutkowało uchyleniem zaskarżonego postanowienia, jako wydanego przedwcześnie. Z przepisów art. 180 § 2 k.p.k. w zw. art. 226 k.p.k. wynika, że do zwolnienia z tajemnicy lekarskiej i wydania dokumentacji może dojść w sytuacji, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a także gdy okoliczności te nie mogą być ustalone na podstawie innego dowodu. Jeśli chodzi o pierwszą ze wskazanych w art. 180 § 2 k.p.k. przesłanek, to pojęcie dobra wymiaru sprawiedliwości należy łączyć z uzyskaniem informacji relewantnych dla realizacji podstawowych celów procesu karnego, jakimi są ujawnienie przestępstwa, wykrycie i ukaranie sprawcy oraz sprawność postępowania w ww. przedmiocie. Druga z przesłanek uzasadnia z kolei zwolnienie z tajemnicy zawodowej, gdy okoliczność ta nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W orzecznictwie postrzegana jest ona jako niemożliwość dokonania ustaleń za pomocą innych środków dowodowych, przy jednoczesnym wyczerpaniu istniejących w danej sprawie źródeł dowodowych (por. uchwała SN z 16 czerwca 1994r., sygn. akt I KZP 5/94, OSNKW 1994, z. 7-8, poz. 4). Przechodząc do realiów tej sprawy wskazać należy, że uzyskanie przez Sąd Okręgowy informacji na temat stanu zdrowia oskarżonego w związku z podejmowanym przez niego leczeniem psychiatrycznym, jest niezbędne dla oceny przez biegłych sądowych, czy oskarżony aktualnie może uczestniczyć w postępowaniu sądowym. Niemniej, przed zwolnieniem lekarza z zachowania tajemnicy lekarskiej, Sąd Okręgowy winien najpierw zwrócić się do oskarżonego o wyrażenie zgody na udostepnienie niezbędnej dokumentacji medycznej. Stosować w tym względzie należy bowiem przepisy szczególne zawarte w ustawie z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U.2024.1287 t.j.). Zgodnie z art. 40 ust. 1 ww. ustawy, lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Tajemnica lekarska nie jest jednak tajemnicą bezwzględną i doznaje przełamania w sytuacjach określonych w art. 40 ust. 2 ww. ustawy. Z punktu widzenia rozpoznawanej sprawy istotne znaczenie ma przede wszystkim art. 40 ust. 2 pkt 4 ustawy, który upoważnia lekarza do ujawnienia informacji objętych tajemnicą lekarską w przypadku, gdy dysponent takich informacji, tj. pacjent lub przedstawiciel ustawowy pacjenta, wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, przy czym następuje to za uprzednim, tj. przed ujawnieniem wiadomości poufnych, poinformowaniem o niekorzystnych dla pacjenta skutkach ujawnienia informacji. W takiej sytuacji zakres ujawnienia tajemnicy może określić pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy (por. art. 40 ust. 2a ww. ustawy). Jak słusznie zauważono w orzecznictwie, z uwagi brzmienie art. 40 ust. 2 pkt 4 cyt. ustawy, stanowiącego regulację szczególną do art. 180 § 1 i 2 k.p.k. w zakresie tajemnicy zawodowej lekarza, wydanie przez Sąd postanowienia w tym zakresie byłoby niecelowe, albowiem oświadczenie oskarżonego może je zastąpić, stanowiąc wystarczającą podstawę do ujawnienia danych i informacji medycznych. Podkreślenia przy tym wymaga, że rzeczone oświadczenie pacjenta powinno w sposób precyzyjny i personalny wskazywać osoby i okoliczności, których ujawnienia się domaga; procedura zwolnienia lekarza z tajemnicy zawodowej przewidziana w art. 180 § 2 k.p.k. w zw. z art. 40 ust. 1 cyt. ustawy będzie miała zatem zastosowanie dopiero wówczas, gdy lekarz odmówi ujawnienia tajemnicy lub pacjent takiej zgody nie wyrazi (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13 grudnia 2017 r., II AKz 796/17, LEX nr 2518019, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 20 listopada 2018 r., II AKz 911/18, LEX nr 2691440). Ustalenia zatem wymaga w pierwszej kolejności, czy oskarżony wyraża zgodę na zwolnienie lekarza z tajemnicy zawodowej w zakresie jego leczenia. W przypadku wyrażenia takiej zgody, procedura pozyskania informacji w trybie art. 180 § 2 k.p.k. będzie bezcelowa. Postanowienie Sądu Okręgowego było zatem przedwczesne, gdyż należało wykorzystać opisaną wyżej możliwość, w szczególności w sytuacji, gdy oskarżony sam deklaruje wyrażenie stosownej zgody.