Obowiązek wykonania kary pozbawienia wolności – Trybunał Konstytucyjny stwierdził niekonstytucyjność

Przepis Kodeksu karnego, który nie pozwala na odstąpienie przez sąd od zarządzenia wykonania kary w sytuacji, gdy wobec skazanego ponownie orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jeżeli przemawiają za tym szczególne względy, narusza ustawę zasadniczą - orzekł Trybunał 17 lipca br.

Chodzi o art. 75 § 1 Kodeksu karnego. We wskazanym wyżej zakresie został on uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Przepis utraci moc obowiązującą z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie. Zdania odrębne zgłosili sędziowie TK: Mirosław Granat, Wojciech Hermeliński, Marek Zubik (SK 9/2010).

Trybunał poddał merytorycznej kontroli zgodność art. 75 § 1 kodeksu karnego z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trybunał nie orzekał o konstytucyjności drugiego z zaskarżonych przepisów - art. 178 § 2 kodeksu karnego wykonawczego. Przepis ten został zmieniony przez ustawę z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, a zmiana stanu normatywnego stoi na przeszkodzie poddaniu przez Trybunał kontroli konstytucyjności tego przepisu.

Trybunał doszedł do wniosku, że sąd wykonawczy, wydając postanowienie na podstawie art. 75 § 1 kodeksu karnego, rozstrzyga o prawach i obowiązkach skazanego, dlatego postanowienie to dotyczy sprawy w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał przyjął, że sąd wykonawczy powinien móc rozważyć - gdy stwierdzi, że proces karny w kolejnej sprawie zakończył się skazaniem za podobne przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania - czy nie zachodzą okoliczności szczególne przemawiające za niezarządzeniem wobec skazanego wykonania kary. Sąd wykonawczy musi mieć możliwość procesowego badania - w okolicznościach konkretnej sprawy i przy uwzględnieniu domniemania kar wolnościowych - czy istnieją powody dla zarządzenia wykonania wcześniej warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności wobec osoby powtórnie skazanej na karę pozbawienia wolności. Dotyczy to wypadku, gdy w kolejnej sprawie karnej sąd prawomocnie warunkowo zawiesił wykonanie kary pozbawienia wolności, ale zachodzą wskazane przez skazanego i stwierdzone przez ten sąd szczególne okoliczności charakteryzujące jego prognozę kryminologiczną, które wskazują, że zarządzenie wykonania kary byłoby decyzją niemieszczącą się w kategoriach ultima ratio.

Zdaniem Trybunału badany przepis prowadzi do niespójności. Z jednej bowiem strony sąd, orzekając ponownie karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania kary daje wyraz przekonaniu, że w stosunku do skazanego, pomimo ponownego skazania, istnieje w dalszym ciągu pomyślna prognoza kryminologiczna, a z drugiej zarządzenie wykonania wcześniej orzeczonej kary dowodzi, że taka prognoza nie istnieje. Sprawiedliwość procedury sądowej wymaga, aby sądy miały możliwość oceniać okoliczność, czy owa pozytywna prognoza kryminologiczna przestała istnieć w związku z ponownym skazaniem na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Konieczność kontroli dotyczy właśnie wypadku, w którym sąd w kolejnej sprawie ponownie orzekł warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, mimo że sprawca popełnił przestępstwo umyślne i podobne. Trybunał nie podzielił tym samym stanowiska, że powrót do podobnego przestępstwa umyślnego przekreśla zupełnie pozytywną prognozę kryminologiczną sprawcy. Decyzja o pozbawieniu jednej z najbardziej podstawowych wolności - wolności osobistej nie może mieć charakteru technicznego, zatem sąd wykonawczy nie może być pozbawiony prawa do merytorycznej kontroli zawisłej przed nim sprawy bez względu nawet na jej szczególne okoliczności.

Z perspektywy statusu prawnego skazanego postanowienie sądu wydawane na podstawie art. 75 § 1 kodeksu karnego decyduje o wdrożeniu wobec niego rodzajowo odmiennej sankcji karnej, o bez porównania większej dolegliwości od pierwotnie orzeczonej. Na podstawie takiego postanowienia dochodzi bowiem do osadzenia skazanego w zakładzie karnym.

Wyrok dotyczy tylko sytuacji ponownego skazania na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania - nie zmienia on zasady obligatoryjności zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej w wypadku ponownego skazania za podobne przestępstwo umyślne na bezwzględną karę pozbawienia wolności (bez warunkowego zawieszenia jej wykonania).

Źródło: Aktualności LexPolonica za www.trybunal.gov.pl